Борға бай тағамдар

Бор Д.И.Менделеевтің периодтық жүйесінде бесінші орынды алатын адам ағзасы үшін маңызды немесе маңызды микроэлемент болып табылады.

Қосылыс кальций, фосфор, магний алмасуына қатысады, сүйектерді сау күйде қолдайды, бұлшықеттерді нығайтады, өмірлік белсенділікті арттырады, постменопаузалық остеопороздың алдын алады, ми жұмысын жақсартады.

Табиғатта бор таза күйінде болмайды, тек тұздар түрінде кездеседі. Бүгінде оның құрамында 100 минерал бар. Алғаш рет микроэлементті француз ғалымдары Л.Тенар, Ж.Гей-Люссак 1808 ж.

қайта қарау

Жер қыртысында бордың мөлшері тоннасына 4 грамм, адам ағзасында 20 миллиграмм. Элементтің жалпы мөлшерінің жартысы қаңқада шоғырланған (10 миллиграмм). Қосылыстың сәл азы қалқанша безде, сүйектерде, көкбауырда, тіс эмальында, тырнақта (6 миллиграмм), қалғаны бүйректе, лимфа түйіндерінде, бауырда, бұлшықеттерде, жүйке тінінде, май тінінде, паренхималық мүшелерде болады. Қан плазмасындағы бордың орташа концентрациясы миллилитріне 0,02 – 0,075 микрограмм аралығында.

Бос күйінде элемент түссіз, қою аморфты, сұр немесе қызыл кристалды зат түрінде беріледі. Бордың күйі (олардың оннан астамы бар) оны өндіру температурасына байланысты және қосылыстың түс реңктері мен құрылымын анықтайды.

Денсаулықты сақтау үшін адам күніне 1-3 миллиграмм микроэлемент тұтынуы керек.

Тәуліктік доза 0,2 миллиграмға жетпесе, ағзада қосылыс тапшылығы дамиды, 13 миллиграмнан асса, улану пайда болады.

Бір қызығы, әйелдердің денсаулығын сақтау үшін адамзаттың әдемі жартысының өкілдері еркектерге (2 - 3 миллиграмм) қарағанда борды (1 – 2 миллиграмм) көбірек тұтынуды қажет етеді. Қалыпты тамақтану кезінде адам күніне 2 миллиграмм элемент алатыны анықталды.

Бордың адам ағзасына түсу жолдары

Зат ішке қалай енеді:

  1. Ауамен. Тәуекел тобына сақал және бор өңдеу өнеркәсібінде жұмыс істейтін адамдар жатады. Сол санатқа осы зауыттардың жанында тұратын адамдар кіреді.
  2. Сумен. Табиғи резервуарларда элемент бор қышқылдарының иондары, сілтілі - метаборикалық және полиборлық, қышқылдық - ортоборлық болып табылады. РН > 7 минералды сулар осы қосылыспен ең қанық болып саналады, олардағы қосылыс концентрациясы литріне ондаған миллиграмға жетеді. Жер асты су қоймаларында бор көздері тұзды шөгінділер (колеманит, ашарит, борак, калиберит, улексит), саз, скариндер болып табылады. Сонымен қатар, зат өндірістен шыққан ағынды сулармен бірге қоршаған ортаға түсе алады.
  3. Тамақпен. Азық-түлікте элемент бор қышқылы немесе натрий тетрабораты декагидраты түрінде ұсынылған. Ішке қабылдаған кезде қосылыстың 90% ас қорыту жолынан сіңеді.
  4. Тері және тыныс алу жүйесі арқылы инсектицидтермен, жуғыш заттармен және өртке қарсы құралдармен.
  5. Макияжбен.

АҚШ-та жүргізілген зерттеулерге сәйкес, терінің бормен байланысы адам денсаулығына зиян келтірмейді. Дегенмен, микроэлементтерді сумен, тамақпен, тыныс алу жүйесі арқылы шамадан тыс қабылдау (тәулігіне 3 миллиграмнан астам) қатерлі ісіктердің даму қаупін арттырады.

Бордың ағзадағы рөлі

Қазіргі уақытта микроэлементтің қасиеттері зерттелуде. Бастапқыда ғалымдар бордың өсімдіктердің өсуіне жақсы әсер ететінін анықтады: байланыстың болмауы олардың дамуын тоқтатты, жаңа бүршіктер пайда болды. Алынған эксперименттік деректер биологтарды элементтің адам өміріндегі рөлі туралы ойлануға мәжбүр етті.

Бор қасиеттері:

  1. Ішкі секреция бездерінің жұмысын қалыпқа келтіреді.
  2. Майдың, көмірсулардың алмасуына, D витаминінің белсенді түрге айналуына қатысады.
  3. Қандағы қант, эстроген, тестостерон, стероидты гормондардың деңгейін жоғарылатады. Осыған байланысты менопаузадағы әйелдер борды үнемі қабылдауды қажет етеді.
  4. Ол келесі ферменттердің белсенділігін тежейді: тирозин нуклеотидтеріне тәуелді және флавин нуклеотидтеріне тәуелді оксидоредуктазалар.
  5. Мидың жұмысын жақсартады, магний, кальций, фтор алмасу процестеріне қатысады.
  6. Мырыштың сіңуі үшін маңызды.
  7. Паратироид гормонының өндірісін реттейді.
  8. Нуклеин қышқылының метаболизмін жақсартады, бұлшықеттердің өсуіне ықпал етеді.
  9. Адреналиннің тотығуын баяулатады.
  10. Денедегі мысты кетіреді.
  11. Сүйек тінінде кальцийдің жоғалуын болдырмайды, остеопороздың, омыртқа ауруларының дамуына жол бермейді.
  12. Сау буындарды қолдайды. Микроэлементтердің жетіспеушілігі артрит, артроздың дамуын тудырады. Топырақта, суда, ауада бор мөлшері аз аймақтарда адамдар буын ауруларына 7 есе жиі ұшырайды.
  13. Бұзады және бүйрек оксалат тастарының пайда болу қаупін азайтады.
  14. Өмір сүру ұзақтығын арттырады.
  15. Бұл балалар мен жасөспірімдердің өсуін тездетеді.
  16. Ақуыз синтезін ынталандырады.
  17. Жүйке жүйесін қалпына келтіреді, эпилепсияны емдеудің бастапқы кезеңінде қолданылады.
  18. Қатерлі ісіктермен күреседі.

Борды пайдаланған кезде оның флавоноидтардың, С витаминінің сіңуін бәсеңдететінін есте ұстаған жөн. Демек, рибофлавин (В2) және цианокобаламин (В12) функциялары бораттар әсерінен инактивацияланады. Алкоголь мен кейбір дәрілік заттардың микроэлементтердің әсері, керісінше, 2 – 5 есе артады.

Жетіспеушіліктің белгілері мен салдары

Boron deficiency in the body is not well understood, since this phenomenon is very rare. Experiments conducted on chickens showed that the experimental animals stopped growing when the microelement was insufficient. Symptoms of a lack of boron:

  • ұйқышылдықтың жоғарылауы;
  • балада өсудің тежелуі;
  • тістердің сынуы;
  • буын ауруы, сүйектер;
  • тырнақ пластинасының стратификациясы;
  • бөлінген шаш;
  • жыныстық функцияның жойылуы;
  • сүйектердің сынғыштығы;
  • жараның нашар жазылуы, сынықтарды біріктіру;
  • иммунитеттің төмендеуі, ақыл-ой қабілеті;
  • қант диабетіне бейімділік;
  • өміршеңдіктің болмауы;
  • назарын аударды.

Адам ағзасындағы микроэлементтердің жетіспеушілігінің салдары:

  • поликистоздың, мастопатияның, эрозияның, миоманың дамуына ықпал ететін гормоналды теңгерімсіздік;
  • концентрацияның бұзылуы;
  • ақуыз, май алмасуындағы өзгерістер;
  • сыртқы ынталандыруға реакцияны бәсеңдету;
  • есте сақтау проблемалары;
  • эндокриндік бездердің бұзылуы;
  • қан құрамының өзгеруі;
  • буындардың, тірек-қимыл аппаратының ауруларының өршуі;
  • ұрпақты болу органдарының онкологиясы;
  • ерте менопауза;
  • гиперхромды анемия, уролития, тромбоцитопения дамуы;
  • орталық жүйке жүйесінің, мидың нашарлауы.

Ағзадағы бор тапшылығының мүмкін себептері: қосылыс метаболизмінің бұзылуы, микроэлементтердің тағаммен немесе тағамдық қоспалармен жеткіліксіз қабылдануы.

Артықшылықтың белгілері мен салдары

Бор күшті улы заттардың санатына жатады, сондықтан микроэлементтерді шамадан тыс тұтыну денсаулыққа қауіпті.

Артық дозалану белгілері:

  • тәбеттің төмендеуі;
  • құсу;
  • диарея;
  • дененің дегидратациясы;
  • қышыма қызыл бөртпе;
  • бас ауыруы;
  • алаңдаушылық;
  • шаштың түсуі;
  • спермограмма көрсеткіштерінің нашарлауы;
  • терінің пиллингі.

Ағзадағы қосылыстардың артық болуының салдары:

  • өкпенің, жүйке жүйесінің, бүйректің, ас қорыту жолының зақымдануы;
  • ішкі органдардың шырышты қабығының, ең алдымен, асқазан мен ішектің тітіркенуі;
  • кенеттен салмақ жоғалту (анорексия);
  • бұлшықет атрофиясы;
  • анемияның дамуы, полиморфты құрғақ эритема, ас қорыту жолдарының аурулары.

Тамақпен бордың артық мөлшерін алу мүмкін емес. Артық дозалану дәрі-дәрмектерді, ағзаның күнделікті қажеттілігінен асатын микроэлементі бар қоспаларды ұзақ уақыт қолдану салдарынан болуы мүмкін.

Денедегі бордың артық болуын көрсететін белгілерді байқасаңыз, құрамында элементі бар тағамдарды, дәрі-дәрмектерді, тағамдық қоспаларды тұтынуды шектеңіз және дәрігеріңізден көмек сұраңыз.

Азық-түлік көздері

Бордың ең көп мөлшері мейізде, жаңғақтарда, жемістер мен көкөністерде шоғырланған. Бір қызығы, сидр, сыра, қызыл шарап, егер олар дәстүрлі түрде сапалы шикізаттан дайындалса, пайдалы микроэлементпен байытылған. Сүт өнімдері, ет, балық пайдалы қосылыс үшін тапшы.

№1 кесте «Борға бай өнімдер»
өнім атауы100 грамм өнімдегі бор мөлшері, микрограмм
мейіз625 ̶ 2200
Өрік1050
Ессентуки №4, минералды су900
Соя750
Азық-түлік астық, қарақұмық730
Бұршақ, астық670
Жасымық, астық610
Бұршақ, астық490
Жүзімдер365
Қара бидай дәні310
Арпа, астық290
Қызылша280
Сұлы, дәнді дақылдар274
Жүгері, астық270
алма245
Тары, астық228
Күріш, астық224
Жарма, жүгері215
Пияз репа200
Сәбіздер200
Таңқурай200
Ақ қырыққабат200
Бидай196,5
құлпынай185
апельсин180
Лимон175
Алмұрт130
Шие125
күріш жармасы120
Картоп115
қызанақ115
киви100
шалғам100
Баялды100
Бидай, ұн (2 сорт)93
Салат85
Бидай, ұн (1 сорт)74
Жарма63
қарақат55
Бидай, ұн (премиум)37
Қара бидай, ұн (тұсқағаз, қара бидай)35

Осылайша, бор адам денсаулығы үшін маңызды микроэлемент болып табылады, ол қабынуға қарсы, ісікке қарсы әсері бар және липидтер алмасуының қалыпқа келуіне ықпал етеді. Артық дозалану және қосылыстың жетіспеушілігі органдарда, жүйелерде, жасушаларда жағымсыз реакцияларды тудырады (бетті қараңыз. Жетіспеушіліктің белгілері мен салдары, артық болуы), сондықтан организмдегі заттың дұрыс мөлшерін сақтау маңызды.

Бүгінгі күні бор қышқылы медицинада дерматитке қарсы жақпа, терлеуге арналған Теймуров пастасы, жөргектің бөртпесі үшін қолданылады. Қосылыс негізіндегі 2 – 4% сулы ерітінді ауызды, көзді шаюға және жараларды жууға арналған антисептик ретінде қолданылады.

пікір қалдыру